Spelregels (1): vlag !
Afgelopen vrijdag kreeg ik bij het rapid een vraag over een spelregel. Het ging over een vraag of een speler altijd verliest als hij door zijn vlag gaat. Dat is een goeie vraag want als je door de vlag gaat, heb je niet per definitie verloren. Om te kunnen winnen, moet de tegenstander namelijk wel nog wat ze noemen “matpotentieel” hebben: hij moet mat kunnen zetten met het materiaal dat hij nog heeft. Als wit met een koning en een dame door zijn vlag gaat en zwart heeft alleen nog maar een kale koning, dan kan wit niet verliezen ook al gaat hij door zijn vlag. En zwart kan met zijn kale koning nooit winnen ook al gaat de tegenstander door de vlag, want met een kale koning kun je geen mat zetten.
Als een speler dus door zijn vlag gaat, moet de arbiter (als die aanwezig is) wel degelijk controleren of de tegenstander mat kan zetten met het materiaal dat hij nog over heeft met alleen maar legale zetten. Je mag wit de domste zetten laten doen om het mat te krijgen. De vraag is gewoon: Kan het op de een of andere manier mat gaan? Hieronder een paar situaties waarbij de vlag valt van wit. Het rijtje heb ik niet van mezelf hoor. Het overzicht staat precies zo in de FIDE Arbiters’ Manual op bladzijde 24. Dat is een handleiding voor de scheidsrechter met een heleboel nuttige tips. Die neem ik mee naar elke wedstrijd waar ik arbiter ben.
| Situatie | Speler die door zijn vlag gaat (wit) | Materiaal van de tegenstander (zwart) | Uitslag |
|---|---|---|---|
| 1 | koning met dame | koning met loper of koning met paard | remise |
| 2 | koning met toren | koning met paard | zwart wint |
| 3 | koning met toren | koning met loper | remise |
| 4 | koning met paard | koning met paard | zwart wint |
| 5 | koning met paard | koning met loper | zwart wint |
| 6 | koning met loper | koning met paard | zwart wint |
| 7 | koning met loper | koning met ongelijke loper | zwart wint (mat is mogelijk) |
| 8 | koning met loper | koning met gelijke loper | remise (mat is onmogelijk) |
| 9 | koning met dame en pion | koning met paard of koning met loper | zwart wint (minorpromotie is mogelijk) |
Bij situatie 3 kun je dus proberen wit door zijn vlag te jagen (wat erg onsportief is) om zo alsnog te winnen. Maar er is dus een stelling mogelijk waarmee je een koning met een toren mat zet met een koning en een paard waardoor wit verliest als hij door zijn vlag gaat. Als wit tijd genoeg heeft, kan hij doorspelen om te proberen het paard te vangen met een koning en een toren. Dat laatste heb ik al een aantal keren zien gebeuren.
Bij situatie 3 (koning met toren tegen koning met loper) is het remise als je weet hoe het moet! Als je met de loper remise wil houden, moet je in de hoek blijven die niet de kleur van de loper heeft, zodat je altijd de loper kunt tussenplaatsen na een eventueel schaak van de toren. Als je de gevaarlijke hoek kiest, kan het toch mat gaan. De uitleg hierover vind je bijvoorbeeld op deze website. Sterke spelers geven zo’n eindstelling meteen remise maar je kunt even onderzoeken of de tegenstander weet hoe het moet.
Enkele voorbeelden hieronder. Kijk verder op deze website voor nog meer voorbeelden.
Wit zet mat met Lg2.
Zwart speelt Ld4+ en remise.
Pb3 mat.
Mat met ongelijke lopers!
Na Ka1 volgt Pbd2 mat!